საკაცობრიო ღირებულებების უმნიშვნელოვანეს წყაროს წარმოადგენს ბიბლია. საღმრთო სიბრძნემ საუკუნეებს გაუძლო და დღესაც უდიდეს სამსახურს უწევს ადამიანს. ბიბლიის მიხედვით ჭეშმარიტების შემეცნებისათვის საჭიროა როგორც რაციონალური (ლოგიკური, ცდისეული), ასევე ირაციონალური (ინტუიტიური, მისტიკური) გაგების, წვდომის, ჭვრეტის კულტურა. სარწმუნოებისა და მეცნიერების დაპირისპირება ნიშნავს შემეცნების საზღვრების შევიწროებას, სამყაროს შესახებ არასრული, ცალმხრივი წარმოდგენის შექმნას. ისტორიაში ყოფილა არაერთი მაგალითი როგორც მისტიკური ჭვრეტის წინაშე ლოგიკური აზროვნების როლის დამცირებისა, ასევე ცდისეული მეთოდის აბსოლუტური უპირატესობის აღიარებისა სულიერთან შედარებით. ქართული კულტურა ყოველთვის გამოირჩეოდა გულისა და გონების ჰარმონიული მონაწილეობით შემეცნებისა და შემოქმედების პროცესში. ტაო-კლარჯეთისა და ათონის სკოლის ტრადიციების გამგრძელებელი გელათის აკადემიის უმთავრესი იდეა იყო კავშირი სულიერებისა და ინტელექტისა. ამიტომაც ეწოდა გელათის საღვთისმეტყველო კერას მეორე იერუსალიმი და სხვა ათინა.

წმინდა ილია მართლის მოსწრებული სიტყვით მე-19 საუკუნის წმინდა მღვდელმთავარი გაბრიელი (ქიქოძე) სარწმუნოებას ამეცნიერებდა და მეცნიერებას ასარწმუნოებდა. საქართველოში ეს ტრადიცია დღესაც ცოცხალია. საკაცობრიო ღირებულებები ჭეშმარიტების შემეცნების საიმედო ორიენტირია ყველა ერისათვის, მაგრამ ამავე დროს ყოველ ერს მსოფლიო კულტურის საგანძურში შეაქვს თავისი განუმეორებელი ხელწერა, რითაც მდიდრდება და მრავალფეროვანი ხდება საკაცობრიო მემკვიდრეობა.

ვაჟა ფშაველა წერდა: ,,ყოველი მამულიშვილი თავის სამშობლოს უნდა ემსახუროს მთელის თავის ძალღონით, თანამოძმეთა სარგებლობაზე უნდა ფიქრობდეს და რამდენადაც გონივრული იქმნება მისი შრომა, რამდენადაც სასარგებლო გამოდგება მშობელი ქვეყნისათვის მისი ღვაწლი, იმდენადვე სასარგებლო იქმნება მთელი კაცობრიობისათვის.“

თვითმყოფადი ეროვნული კულტურის გარეშე ვერ შეიქმნება საკაცობრიო საუნჯე და პირიქით, საკაცობრიო ღირებულებების გაუთვალისწინებლად ეროვნული ცნობიერება იქნება შეზღუდული და უნაყოფო.
ამ სულისკვეთებისადმი ერთგულებით ჩვენს თანამედროვეთა შორის გამოირჩევა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის საღვთისმეტყველო და შემოქმედებითი მოღვაწეობა. მისი უწმინდესობის აზრით, საქართველოს ეროვნული იდეა გულისხმობს სამი უდიდესი ღირებულების ერთიანობას. ეს ღირებულებებია- ღმერთი, სამშობლო და ადამიანი.

სწორედ ამ თემასთან დაკავშირებით, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნულ აკადემიაში გაიმართა სამეცნიერო სემინარი ,,ეკლესია და კულტურა“, სადაც მომხსენებლები იყვნენ: ნეკრესისა და ჰერეთის მიტროპოლიტი სერგი ჩეკურიშვილი თემით ,, რელიგია და კულტურა“ და დიმიტრი თუმანიშვილი თემით ,, კულტურისა და სარწმუნოების მიმართებისათვის“. ასეთი ტიპის სემინარები იმართება ყოველთვიურად. სემინარი ეძღვნებოდა უწმინდესისა და უნეტარესის სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, ილია II-ის აღსაყდრებიდან 35 და დაბადებიდან 80 წლისთავს.

მიტროპოლიტ სერგი ჩეკურიშვილის მოხსენება თემაზე “რელიგია და კულტურა:

„ხშირ შემთხვევაში ვრცელდება ბრალდებები რელიგიაზე, თითქოსდა რელიგია ხელს უშლის ხელს უშლის კულტურულ განვითარებას. სამწუხაროდ, ადამიანებს მოჰყავთ სხვადასხვა მტკიცებულებანი, რომელიც კერძო ადამიანის შეხედულებას ამტკიცებს და მტრულ განწყობას რელიგიასა და ღმერთზე უფრო და უფრო აღრმავებს.
ხშირ შემთხვევაში მოჰყავთ არგუმენტები, რომლითაც დისკრედიტაციას უწევენ რელიგიას, რის შემდეგაც მორწმუნე ხალხს უწევს თავის მართლება და მტკიცებები რელიგიის სიმართლისა. ერთი შეხედვით, რელიგია თითქოსდა მართლა უშლის ხელს თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებას, დღევანდელ სეკულარულ საზოგადოებას მიაჩნია, რომ თუ თანამედროვე ტექნოლოგიები არ ვითარდება, ეს ძალიან ცუდად მოქმედებს ადამიანის კულტურულ და გონებრივ განვითარებაზე.

სამწუხაროდ მთელი კაცობრიობა კეთილდღეობისათვის იბრძვის, ეს კეთილდღეობა მორწმუნე ადამიანისათვის შემდეგია: პირველ რიგში ჯანმრთელი საკვები, სუფთა ჰაერი, კარგი ცოცხალი წყალი, სუფთა ბუნება, მშვიდი და წყნარი გარემო. სინამდვილეში ჩვენ რას ვხედავთ – თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების ნიადაგზე, ადამიანმა დაკარგა ყველაზე სანუკვარი ჯანმრთელი პროდუქტი. ამ პროდუქციის მაგივრად ვიღებთ გენური ინჟინერიით დამზადებულ და გამოყვანილ პროდუქციას, რომელსაც აღარ მოაქვს ადამიანისათვის გემრიელი საკვებით დანაყრების სიხარული. რაც შეეხება სუფთა წყალს, საუბარი ზედმეტია. ცოცხალი, გემრიელი და მარგებელი წყალი, თიითქმის აღარ არსებობს. გვაქვს ბოთლში ჩასხმული წყალი, რომელიც წყურვილსაც კი არ კლავს და ჯანმრთელობაზე უარყოფითად მოქმედებს.

იგივე შეიძლება ითქვას ჰაერის დაბინძურებაზე, ჩვენ ძალიან კარგად ვიცით, რისი ბრალია ამდენი დაავადების გავრცელება (ონკოლოგიური, დიაბეტური და ა.შ.). ეს არის შედეგი იმ ტექნიკური გამოცდებისა, რომელთა გამოყენების შემდეგ მიღებული ატომური თუ ქიმიური შენაერთები გამოდის ატმოსფეროში, რაც აუტანელს ხდის მიწიერ ცხოვრებას. სამწუხაროდ, ადამიანი ვერ ტკბება იმ საჩუქრებით, რაც თავიდან ღმერთმა უბოძა მას: სუფთა და ჯანსაღი საკვები, წყალი და ჰაერი. ამ ყველაფრით ბედნირად გრძნობს თავს და შემდეგ ადიდებს მის შემქმნელს, რომელმაც ასეთი ბედნიერი გარემო შექმნა და ზრუნავს მასზე.

მე ამით იმის თქმა მინდა, რომ რელიგიის გარეშე, უფრო სწორედ უღმერთოდ, რასაც ადამიანი აკეთებს, ქვეცნობიერად თავისი თავის საწინააღმდეგოდ გამოსდის. ამის მაგალითია ფაბრიკა-ქარხნების და ატომური რეაქტორების არსებობა, რომლებიც თავიდან კეთილი მიზნისათვის შეიქმნა, მაგრამ საბოლოოდ ეკოლოგიური კატასტროფა გამოიწვია.
რას აძლევს ადამიანს რელიგია და ღვთის შემეცნების დაცვა? ზნეობას, რომელიც კულტურის უმაღლესი საფეხურია. სწორედ ზნეობრიობას მოითხოვს რელიგია და ამიტომ ხდება ის ურწმუნო საზოგადოებისთვის მიუღებელი. შეიძლება დაისვას კითხვა: რა კავშირშია ზნეობრიობა და ტექნიკური კულტურის განვითარება? მე მინდა ერთი სამწუხარო მაგალითი მოვიყვანო, როდესაც პირველ ატომურ ბომბს ცდიდნენ, არავინ იცოდა, ეს ყველაფერი რით დამთავრდებოდა. შეიძლება ეს გადაზრდილიყო ჯაჭვურ რეაქციაში და მთელი დედამიწა გადამწვარიყო, ან საერთოდ ჟანგბადი გამქრალიყო, ერთი სიტყვით დედამიწას შეიძლებოდა ბოლო მოღებოდა. მიუხედავად ამისა, იმ რამდენიმე მეცნიერმა ამდენი ადამიანისა და თავიანთი სიცოცხლე სასწორზე დადეს. მადლობა ღმერთს სიცოცხლე არ დასრულებულა, მაგრამ რაოდენ დიდია საფრთხე, როდესაც ადამიანს არ გააჩნია მუხრუჭი ზნეობისა და შიში ღვთისა, არ აინტერესებს სხვისი მდგომარეობადა თან ხელში აქვს ისეთი იარაღი, რომლითაც შეიძლება დააკნინოს, დააავადმყოფოს, წონასწორობიდან გამოიყვანოს და ბოლოს, სიცოცხლე წაართვას სხვა ადამიანს, მაშინ ჩვენ შეგვიძლია წარმვიდგინოთ, თუ რისგან იცავდა რელიგია კაცობრიობას საუკუნეების განმავლობაში.

რაც შეეხება სეკულარულ და რელიგიური კულტურის განსხვავებას, სეკულარული ადამიანს ასწავლის ფსევდოკულტურას, ამიტომაც ხშირ შემთხვევაში ზოგიერთ ტექნიკურ მიღწევებსაც მიაწერს კულტურას, მაგრამ სამწუხაროდ, ყოველივე ეს მაინც ეგოიზმზეა დამყარებული. მაგალითისთვის, საერო კულტურა არ ასწავლის ადამიანს მეთოდბს, როგორ შეუნდოს, აპატიოს, შეურიგდეს და არ შეშურდეს სხვისი. მსგავსი განცდები ურწმუნო ადამიანისათვის საერთოდ არ არსებობს. ეს თვისებები გააჩნიათ მხოლოდ ეკლესიურად განსწავლულ ადამიანებს. ყოველ შემთხვევაში ეკლესია ამას ასწავლის. სამწუხაროა თუ ადამიანი ამას არ ასრულებს და არის მხოლოდ გარეგნულად ქრისტიანი.

ჩვენ ძალიან კარგად ვიცით, რომ კულტურის პირველი მაჩვენებელი არის მოთმინება, თავმდაბლობა, სიყვარული. ამ გრძნობების განვითარების საშუალებები გააჩნია მხოლოდ და მხოლოდ სარწმუნოებას. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ჭეშმარიტი კულტურა რელიგიის გარეშე არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს. მოვიყვანოთ იოანე ილინის აზრი, რომელიც ამბობს: შეიძლება ხალხს ჰქონდეს ძველი და ძალიან ფაქიზი კულტურა, მაგრამ დღევანდელი ცივილიზაციის გადმოსახედიდან ჩამორჩენილებად გამოიყურებოდნენ და პირიქით, შეიძლება ცივილიზაციისა და ტექნიკის უმაღლეს მწვერვალზე იყვნენ, მაგრამ სულიერი კულტურა განიცდიდეს დეგრადაციასა და ნგრევას. რა თქმა უნდა, რელიგია ასწავლის ყველაფრის უარყოფას, მაგრამ აქვს თავშეკავებული მიდგომა. გვხვდება რადიკალური ნაბიჯებიც, მაგრამ ეს ხდება იმ შემთხვევაში, თუ ზოგიერთი კულტურის ნაწილი არის სულის ცხონებისათვის მავნებელი. პირველი საუკუნის დიდი მამებიც კი არ იყვნენ კატეგორიულნი ამ საკითხთან მიმართებაში. ერთ-ერთი დიდი მამა, ბასილი დიდი წერს, თუ როგორ უნდა მიეღოთ ახალგაზრდებს სარგებელი ელინური კულტურისაგან. რა თქმა უნდა, ქრისტიანობა კულტურის უმაღლესი გამოვლინებაა და ამიტომ მოხდა სხვადასხვა ძველი რელიგიიდან შემოსული კულტურის გადაფარვა. კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ: რელიგიის გარეშე შეუძლებელია ღრმა, ჭეშმარიტი კულტურის მიღწევა, ვინაიდან კულტურას აუცილებლად სჭირდება ადამიანის თავდადება, ასკეტური ცხოვრება და ბევრ ჩვეულებაზე უარის თქმა. ეს კი შეუძლებელია თუ არ გაქვს სწორი იდეა და მიმართება. მორწმუნე ადამიანის მიმართულება არის სრულყოფა, რათა შეუერთდეს ღმერთს, ხოლო ამისათვის უნდა დაიხვეწოს და გამოიწრთოს დედამიწაზე. ასეთი ადამიანი საზოგადოებისათვის სათნო ხდება, მისთვის მთავარია ღვთის სიყვარული და მისდამი მადლიერება.“

დიმიტრი თუმანიშვილის მოხსენება თემაზე – “სარწმუნოებისა და კულტურის მიმართებისათვის”:

„საეჭვო არ არის, რომ მთლიანობაში კაცობრიობის თუ ადამიანთა ნებისმიერი ერთობის გონებრივი, მხატვრული და თვით სამეურნეო შემოქმედება სათავეს სარწმუნოებიდან იღებს. ესა თუ ის რწმენა-წარმოდგენები არსობრივად განსაზღვრავს კაცობრივ აზროვნებასა და საქმიანობას. ამავე დროს, არსებობს ეპოქები, როდესაც საგრძნობლადაა შეცვლილი მიმართება რელიგიასა და ადამიანის მოღვაწეობის სხვა სახეობებს შორის. მაგ.: ღვთისმსახურება შეიძლება მთლიანად საზოგადოებრივ-სახელმწიფოებრივ მოვალეობად იქცეს, ისე, რომ ნაკლებად ითვალისწინებდეს საკუთრივ მონაწილეთა პირად რწმენას. ასეთი ვითარება თვალსაჩინოა თუნდაც ანტიკურ სამყაროში, ძველი წელთაღრიცხვის V საუკუნიდან მაინც. მეორე, ისტორიულად ცნობილი საზოგადოების გამსოფლიურების შედეგად, რელიგიისა და კულტურის დაცილება, თვით რელიგიის კი კულტურის ერთ-ერთ განშტოებად გადაიქცევა. ასეთ მოვლენებს ცხადლივ ვხედავთ XVIII საუკუნის ბოლოდან და მათი შედეგია მსოფლიოს დღევანდელი მდგომარეობა. თვალსაჩინო უნდა იყოს, ამასთანავე, რომ ორსავ შემთხვევაში, დამცრობილი თუ შევიწროებული, სარწმუნოება დიდწილად აპირობებს საზოგადოების ღირებულებებს.

ძალზე საგულისხმოა როგორც კულტურის, ასევე რელიგიათა ისტორიისათვის, ახალი სარწმუნოების დამკვიდრების თანმდევი ცვლილებები, მითუმეტეს, თუ იგი სხვა ქვეყნიდანაა შემოსული (სხვათა შორის, ისინი სახვით ხელოვნებაშიც ძალზე თვალნათლივ აისახება). გასათვალისწინებელია, ამავე დროს, რომ წარმართობა შეიძლება უბრალოდ ,,დაიმატოს“ სხვაგნით შემოღწეული კულტები, იგივე არ ითქმის ე.წ. ,,მსოფლიო“ მით უფრო მონოთეისტურ რელიგიებზე. საკამათო არ არის, რაოდენ ძლიერ ზემოქმედებას ახდენს რელიგიის შეცვლა ზნეობაზე, სამართალზე, ცხოვრების წესზე. ხელოვნებიდან შეგვიძლია გავიხსენოთ თუნდაც ანტიკური, ბერძნულ-რომაული ხუროთმოძღვრების თუ მქანდაკებლობა-მხატვრობის გარდასახვა ქრისტეს აქეთ პირველ საუკუნეებში – ჯერ სხვადასხვა სპირიტუალური მიმდინარეობების, გარდამწყვეტად კი ქრისტიანობის გამარჯვების მერე. არანაკლებ მკვეთრია, ასევე, ირანის ხელოვნების ტრანსფორმაცია ისლამის გაბატონების ზეგავლენით.

უფრო რთულია აღმსარებლობაზე ,,დამხვდური“ კულტურის უკუქმედების საკითხი. ჩვეულებრივ, ამასთან დაკავშირებით, სინკრეტიზმის სხვადასხვა შემთხვევას წამოსწევენ ხოლმე წინ – წარმართულ ადათებსა და წარმოდგენებზე ისლამურისა თუ ქრისტიანული სწავლების ელემენტების მეტ-ნაკლებად ძლიერი ,,დაშრევებით“ შექმნილს. მაგრამ ეს იმდენად არსებული კულტურისა და ახლად მოვლენილი რელიგიის ურთიერთქმედების მაგალითები კი არ არის, რამდენადაც უკანასკნელის არასაკმაო, ზერელედ მიღებისა. ასევე ნაკლებად გამოდგება განსახილველ საკითხთან მიმართებით რელიგიის დეფორმირებაც, როგორიცაა, ვთქვათ, ე.წ. ,,შავი მუსლიმები“. არის, სულ ცოტა, ერთი შემთხვევა, როდესაც ივარაუდება ,,მუსლიმი“ რელიგიის არსებისა დაუმახინჯებლად საკმაოდ საგრძნობი გადასხვაფერება ჩინეთსა და შემდგომ იაპონიაში, ე.წ. ,,ჩენ“ (თუ ძენ) ბუდიზმის აღმოცენება. მართალია, როგორც ირკვევა, ეს შეფასება რამდენადმე გადაჭარბებულია და მოძღვრების მხრივ ჩინურ-იაპონური სახესხვაობა მაინცდამაინც არ დაშორებია თავის ინდურ პირველწყაროს, ე.წ. ,,მაჰაიანას“ ბუდიზმს. მეორე მხრივ, თითქოს აშკარაა ჩენ-ძენის შიგნით ერთგვარი პანთეისტური მხარის გაძლიერებაც, რაც სავსებით თავისებურ მხატვრობას (და პოეზიას) წარმოშობს. ჩვენთვის განსაკუთრებით გულმისატანი, რასაკვირველია, მართლმადიდებელი ქრისტიანობისა და მისი მაზიარებელი ერების, უწინარესად ქართველების, კულტურასთან ურთიერთმიმართებაა. მრავლისმთქმელი მგონია, ამ თვალსაზრისით, ქართული სატაძრო ხუროთმოძღვრების ნაწარმოებებზე დაკვირვება. აქ შეიძლება ინახოს, მაგ: რომაულ-ელინისტური სიგრძივი ბაზილიკის ფიზიკური ან ვიზუალური ,,დაკუმშვა“ ან ტაძრის ფასადზე, ჩვეულებრივ, საკურთხევლის შიგნით მოთავსებული გამოსახულებების გამოჩენა. ეს ნათელყოფს, რომ საყოველთაო მრწამსისა და მსოფლმხედველობის შეუბღალაბად, შესაძლებელის სხვადასხვა მსოფლგანცდა, უნივერსალური ჭეშმარიტების ერთი რომელიმე წახნაგის გამკვეთრებაა.“

სემინარის დასასრულს სიტყვით გამოვიდა ღონისძიების კურატორი, წმინდათა მთავარანგელოზთა ეკლესიის წინამძღვარი დეკანოზი დავით დათუაშვილი:

„თავდაპირველად, როდესაც ადამიანის ცნობიერებაში გაჩნდა კულტურის ცნება, შემეცნება, მთავარი იყო ის, რომ რაღაცა ეძებნა ადამიანს, მოეძებნა მსახურებითი ჭეშმარიტებისა. კულტურას ადამიანისათვის, საზოგადოებისათვის უნდა მოეტანა ზნეობრივი ღირებულებანი. მის გარეშე კულტურა იხსნება და ხდება ანტიკულტურა, როგორც მომხსენებლებმა აღნიშნეს. დღევანდელი სემინარი ადასტურებს სწორედ იმას, რომ ზნეობრივი, ეთიკური, სულიერი ფასეულობების გარეშე საზოგადოება ვერ განვითარდება, ვერ იპოვის ღმერთს. ღმერთის პოვნა შეიძლება მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ, თუ ჩვენ მოვინდომებთ ადამის დაბრუნებას სამოთხეში და ის დაბრუნდება, თუ ამაღლდება ღმერთამდე თავისი ზნეობრივი, სულიერი სიწმინდით. დიდი მადლობა მომხსენებლებსა და დამსწრე საზოგადოებას ასეთი საინტერესო სემინარისთვის.,“ – აღნიშნა მამა დავითმა.

სემინარზე ასევე სიტყვით გამოვიდნენ: მეუფე ესაია, მეუფე ანდრია, მეუფე იოანე, მეუფე ექვთიმე, მამა ადამი და თბილისის სახელმწიფო მუზეუმთა გაერთიანების გენერალური დირექტორი დავით ლორთქიფანიძე.

თამთა ჯიქია