ხატების კუთხის მოწყობისას აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ, რომ უფლის, ღვთისმშობლის, ან წმინდანების ყოველგვარი გამოსახულება არ შეიძლება ხატად ჩაითვალოს. მართლმადიდებლურ ხატს აქვს თავისი კანონიკა, რისი წყალობითაც იგი არა ამქვეყნიურ, არა მიწიერ, არამედ მასზე გამოსახული წმინდანის სულიერ პორტრეტს წარმოაჩენს. ამიტომ, არამართლმადიდებლურ (მაგ. ე.წ. „კათოლიკურ“) ხატებს არ გააჩნიათ ლოცვითი ღირებულება და სალოცავ კუთხეში არ შეიძლება მათი მოთავსება. თუმცა, იმდენად რამდენადაც, ისინიც ამა თუ იმ წმინდანის გამოსახულებას წარმოადგენენ, მათდამი უდიერი დამოკიდებულაც დაუშვებელია და შეიძლება ისინი დავფლათ მიწაში ან სუფთა ადგილას დავწვათ.

სალოცავ კუთხეში არ შეიძლება მათი მოთავსება. თუმცა, იმდენად რამდენადაც, ისინიც ამა თუ იმ წმინდანის გამოსახულებას წარმოადგენენ, მათდამი უდიერი დამოკიდებულაც დაუშვებელია და შეიძლება ისინი დავფლათ მიწაში ან სუფთა ადგილას დავწვათ.

ამგვარად, როგორ განვასხვავოთ ხატები ერთმანეთისგან, ანუ რა არის ის კანონიკური ნიშნები, რომლითაც მართლმადიდებლური ხატი იცნობა?
ხატზე (და ასევე ჯვარზე, თუ მასზე ჯვარცმაა გამოსახული) მაცხოვარს (და მხოლოდ მას) შარავანდედში აქვს ჯვარი (ჯვრის ზემო სამი ფერდი) როგორც ჯვრის მიერ და ჯვარზე აღსრულებული მსხვერპლით ჩვენს გამომხსნელს. შარავანდედში ჯვარს შეიძლება ეწეროს სამი ბერძნული ასოც – m ON, რაც ნიშნავს „მყოფს“, „არსებულს“. მაცხოვრის თავსზემოთ (იშვიათ შემთხვევაში კი თავსქვემოთ) გამოსახავენ ხოლმე ბერძნულ ასოებს – Ic. Xc. („ი.ს. ქ.ს.“), ქართულად – „იე ქე“, რაც ნიშნავს „იესო ქრისტეს“.

ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს ტრადიციულად ხელთ საღვთო ყრმა ჰყავს, თუმცა მარტოც გამოისახება. მისი ხატი შეიძლება გავარჩიოთ იმითაც, რომ ზეციურ დედოფალს სამი ვარსკვლავი ამშვენებს (შუბლზე და მხრებზე) – მარადქალწულების ნიშნად. ღვთისმშობლის თავსზემოთ გამოსახულია ხოლმე ბერძნული ასოები M9-©T – Mitir Theu (ან იმ ენის შესაბამისი ასოები, რომლის წარმომადგენელიც ქმნის ამ გამოსახულებას), რაც ნიშნავს „დედაღვთისას“. ქართულად ეს სიტყვები რამდენიმენაირად შეიძლება იყოს ხოლმე დაქარაგმებული, მაგ. დდჲ ღა, დდა ღა, და ღა და სხვ.

წმინდანთა ყველა დასს თავისი განსაკუთრებული ნიშანი აქვს: მოციქულებს, ღვთის სიტყვის მქადაგებლებსა და მოძღვრებს ხელში სახარება ან გრაგნილი უპყრიათ, მოწამეებს – ჯვარი, ეკლესია – მონასტრების მაშენებლებს, ქტიტორებს („ქტიტორი“ – ბერძ. ktitor – „დამაარსებელი“, „დამფუძნებელი“,

„მაშენებელი“)- ტაძარი, მკურნალებს – წამლების ყუთი და ა.შ. ამას გარდა, ყველა დეტალს თავისი სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს: გრძელი თითები წმინდა და მართალ ცხოვრებას აღნიშნავს, დიდი თვალები – სულიერ ხედვას და სხვა.
ხატებს აქვთ წარწერა, რომლის მეშვეობითაც შეგვიძლია გავიგოთ, თუ ვისი ან რისი ხატია იგი. ამასთანავე, მაცხოვრის, ღვთის დედისა და ღვთის წმინდა სათნომყოფელების თავსზემოთ ხატებზე გამოისახება ბრწყინვალება, ანუ ნათლის წრე, რომელიც შარავანდედად (ლათ. nimbus – „ღრუბელი“) იწოდება. შარავანდედი არის ნათლის ბრწყინვალებისა და ღმერთის დიდების გამოხატულება, რომელიც გარდაქმნის, ფერს უცვლის ღმერთთან შეერთებულ ადამიანს. ღმერთის ნათელის ეს უხილავი ბრწყინვალება ზოგჯერ სხვა ადამიანებისათვი- საც ხილული ხდება. ასე, მაგალითად, წმინდა წინასწარმეტყველი მოსე პირი- სახეს ტილოთი იფარავდა, რათა მისგან მომდინარე ბრწყინვალებით ადამიანები არ დაებრმავებინა. ასევე, ღირსი მამის სერაფიმე საროველის პირისახეც, როცა ის მის სულიერ შვილს მოტოვილოვს ესაუბრებოდა სულიწმიდის მადლის მოხვეჭაზე, მზესავით გაბრწყინდა. თავად მოტოვილოვი წერს, რომ მისთვის შეუძლებელი იყო პირისახეზე შეეხედა წმინდა სერაფიმესათვის.

ასე განადიდებს უფალი თავის სათნომყოფელებს თავისი დიდების ნათლის ბრწყინვალებით ჯერ კიდევ ამქვეყნადვე.

წყარო: წიგნი “ეკლესიის საუნჯე”
შემდგენელი: დავით შონვაძე