თურქეთის ტერიოტორიაზე არსებული კიდევ ერთი ქართული ძეგლი, ოთხთა ეკლესია ოლთისის ვილაიეთში, ჭოროხის ხეობაში, ისტორიულ სოფელ ოთხთადან 5 კმ-ში მდებარეობს.

X ს-ში აგებული ქართული ტაძარი ბაზილიკების ერთ-ერთი საინტერესო ნიმუშია. ოშკის, ხახულისა და იშხნის შემდეგ, ოთხთა ამ მხარეში მეოთხე დიდი ტაძარი იყო და ასეთი სახელი ამიტომ დაარქვეს.

ოთხთა ეკლესია გიორგი მთაწმინდელს მოხსენებული აქვს გამოჩენილ სასულიერო მოღვაწეთა, ათონის ქართული მონასტრის დამაარსებელთა, იოანე და ექვთიმე მთაწმინდელების ცხოვრებაში. თვით ბაზილიკის წარწერაში კი ცოცხლად იხსენიება 1001 წელს გარდაცვლილი მეფე დავით კურაპალატი.

კომპლექსის შემადგენლობაში შედიოდა: მთავარი ტაძარი, სატრაპეზო, სემინარია და მცირე ეკლესიები. მათგან მთავარია ოთხთას ბაზილიკა, რომელსაც აქვს სამი შესასვლელი, ჩრდილოეთით, სამხრეთითა და დასავლეთით.

გარედან ეკლესია მოპირკეთებულია სუფთად გათლილი ტუფის ქვებით, რომლებიც სწორ რიგებათაა დალაგებული და რომელთა შორის არ არის დატოვებული ნაპრალი. ტლანქად ნათალი ტუფი აგურთან და რიყის ქვებთან ერთად ასევე გამოყენებულია შიდა წყობისთვის.

აფსიდით დასრულებული შუა ნავი მკვეთრად არის გამოყოფილი გვერდის ნავებისაგან, სახურავის კალთები ციცაბო, ხოლო ფასადები დამუშავებულია ვიწრო და მაღალი დეკორატიული თაღებით. ნაგებია აგურითა და ქვაყორით, შემოსილია მორუხო-მოყავისფრო თლილი ქვით. ინტერიერი მოხატული იყო.

ეკლესიის სამხრეთი და დასავლეთი კედლები დაფარულია ორმეტრიანი ჩამოსული ქანებით. ეკლესიის საძირკველი ორსაფეხურიანია. სამხრეთი კედლის ქვის დიდი ნაწილი მოპარულია. ვახტანგ ჯობაძის მოსაზრებით ეკლესიის ორივე ფასადი ერთნაირად გახლდათ აშენებული. ბაზილიკის ორივე ნავში არის ორ სართულად გაჭრილი კედლის თაღები. სარკმელები ფართოვდებიან გარედან შიგნითკენ. ტაძრის პირველ სართულზე შვიდი სარკმელია, ხოლო მეორეზე – ხუთი. ვახტანგ ჯობაძემ ორ ადგილას აღმოაჩინა წრეების წნულითა და ორმაგი ლენტით დეკორირებული ნახევარწრიული პროფილების ფრაგმენტები.

უკეთესად შემორჩენილ ჩრდილოეთი ფასადის ქვედა რიგების სარკმელებს ახლავთ მონოლითური თაღები. თაღები დამშვენებულია რადიალური ღადებით, ზედ გადაწნული წრეებით, ორმაგ ლენტთან გადაბმული პარალელური წრეებითა და ბატიყელათი. ზედა რიგი დამშვენებულია ექვსფურცელა ვარდულებით, ვაზის მტევნებით, ორლენტიანი წნულით, ტოლმკლავიანი განედლებული ჯვრებით, თევზისფხური სახით და გადაწნული კვადრატებით.

ოთხთა, ისევე როგორც ოშკი, იშხანი, ხახული, ტბეთი ქართული მონუმენტური მხატვრული ფერწერის უმნიშვნელოვანესი ძეგლია. მხატვრობა გამოირჩევა საზეიმო ხასიათით, გამოკვეთილი ოსტატობით, ხაზისა და ფერის მეტყველებით, – აღნიშნავენ ხელოვნებათმცოდნეები.

დღეს ბაზილიკა მძიმე მდომარეობაშია, ოთხთას ფრესკები ძალიან დაზიანებულია და ბევრი რამ აღარც ჩანს. ტაძარი გადახურილია კრამიტით, რომლის დიდი ნაწილი დაზიანებულია და გატეხილი. კედლები მცენარეებს დაუფარავს. საკურთხეველთან მიწა გადათხრილია. თურქეთში არსებობს გადმოცემები, რომ ქართულ ტაძრებში დიდი სიმდიდრეა ჩამარხული, ამიტომ აქაურები დღესაც ცდილობენ განძის მიგნებას. წლების განმავლობაში კი წყალს ბაზილიკაში დიდი რაოდენობით მიწა შეუტანია.

ოთხთა ეკლესია თურქეთის რესპუბლიკის კულტურის სამინისტროს დაქვემდებარებაშია. საქართველოს მართმადიდებელი ეკლესიის დაყოფით სამცხე–ჯავახეთისა და ტაო–კლარჯეთის ეპარქიას ექვემდებარება.

მოამზადა თეონა ნოზაძემ