ბზა ორლებნიანი მცენარეა, აქვს მოპირისპირე სქელი ფოთლები და ერთსქესიანი ყვავილები. იგი მარადმწვანე დაბალი ხეები ან ბუჩქებია. ბზა მრავლდება კალმით, თესლითა და გადანაწვენით. იგი იზრდება ნელა და ცოცხლობს 500-600 წელი. საქართველოში გავრცელებულია კოლხური ბზა, რომლის არეალიც, სამწუხაროდ, მცირდება, რისი ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზიც უკონტროლო ჭრაა. ამის გამო, კოლხური ბზა შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში.
ბოლო წლებია, განსაკუთრებით აჭარის ტერიტორიაზე არსებულ ბზის კორომებში გამოვლინდა დაავადება – ე.წ. ”ბზის სიდამწვრე”, რომელმაც ბზის უნიკალური კორომები თითქმის სრულად გაანადგურა.

გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრომ ბზის მოჭრაზე კონტროლი გაამკაცრა, სამართალდარღვევებზე ვრცელდება კანონით დადგენილი სანქციები. ასევე, მიმდინარეობს ბზის კორომების სატყეო პათოლოგიური გამოკვლევა. თუმცა, შედეგი ჯერ არ არის. საქართველოში ბზის არსებობის საკითხი კითხვის ნიშნებს ბადებს.

გიორგი დვალაშვილი ( თსუ-ს ასისტენტ-პროფესორი, ვახუშტი ბაგრატიონის გეოგრაფიის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერ–თანამშრომელი): „საქართველოსგან განსხვავებით, არსებობს მრავალი სახელმწიფო, სადაც მცენარე ბზა საერთოდ არ გვხვდება. ჩვენს ქვეყანაში კი გავრცელებულია უნიკალური ჯიშის კოლხური ბზა, რომელიც ნამდვილად ბუნების საჩუქარია.

ჯერ კიდევ ჩვ.აღ.-მდე და შემდგომ პერიოდშიც კოლხურ ბზას ძალიან დიდი რაოდენობის მომხმარებელი ჰყავდა. ბზის მასალა აქტიურად გადიოდა საქართველოს საზღვრებს მიღმა. არსებობს ცნობები, რომ დასავლეთში ჭრიდნენ ბზის ხეებს და საბერძნეთში გაჰქონდათ. საგულისხმოა, რომ ეს მცენარე წყალგამძლეა და ქართულ ბზას ბერძნები გემთმშენებლობისთვისაც იყენებდნენ. ამავდროულად, ძველი დროის სამხედრო აღჭურვილობაში შედიოდა ბზისგან დამზადებული იარაღები: მშვილდი, ისრები, შუბები…

ცნობილია, რომ ბზის ხეები გამოიყენებოდა სახლების მშენებლობაში. არაერთი ძვირფასი ხატი ბზისგანაა დამზადებული და თვისებებიც კარგად აქვს შენარჩუნებული.

სამწუხაროდ, ბოლო პერიოდში, ბზობის დღესასწაულის პერიოდში საქართველოში დიდი რაოდენობის ბზა ნადგურდება. როგორც ჩანს, ბზის ხეებს მასობრივად ჭრიან ძირში და ტოტების სახით რეალიზაციას ახდენენ. დღეს ბზის კორომების დიდი ნაწილი ბუნებრივი დაავადებებისგან ნადგურდება. იქ კი, სადაც ბზა ჯერ კიდევ მწვანედაა შემორჩენილი, ადამიანები უკანონოდ ჭრიან.

ბზა იმერეთსა და რაჭაში ჯერ კიდევ მწვანე ფერით გამოირჩევა, განსხვავებით აჭარის რეგიონისგან. მტირალას ეროვნული პარკისა და კინტრიშის ხეობის ტერიტორიაზე ბზის ბუნებრივი გზით განადგურების შემთხვევები ფიქსირდება. ბოლო 3-4 წელში ასე მასობრივად ბზის კორომები მსოფლიო მასშტაბითაც ნადგურდება. ფაქტობრივად, ბზის დიდი ხეები, რომელთა ასაკი რამდენიმე ასეულ წელს აღემატება, გამხმარია, ზოგიერთი კი მოტეხილი და ხეობაში ჩაყრილი. სამწუხაროდ, ბზას გაუჩნდა სოკოვანი დაავადება, რომელიც ძალიან სწრაფად იზრდება და რამდენიმე საათში მერქნის დაზიანებას იწყებს. ლანდშაფტური პირობებიც ხელსაყრელია მისი განვითარებისთვის. მცენარის სიმწვანე ამ ბზის კორომებში უკვე აღარ შეინიშნება.

მეტად საინტერესოდ გვეჩვენა კინტრიშის ხეობაში ერთი ფაქტი. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ხეობაში დაავადების გამო ბზა თითქმის ყველგან განადგურებულია, ხეობის ზოგიერთ ციცაბო ფერდობზე, სოფ. ცხემლვანას წმ. გიორგის სახელობის ტაძრის მიმდებარე ტერიტორიაზე ბზის კორომები სრულად გადარჩენილია და არანაირი ხმობის ნიშნები არ შეიმჩნევა. თუ რატომ მოხდა მხოლოდ ამ ადგილზე ბზის გადარჩენა, საინტერესოა და კვლევას საჭიროებს, ალბათ სპეციალისტების მიერ შეფასებაც გაკეთდება.

საქართველოში ბზის პრობლემის მოსაგვარებლად ძალიან ბევრი უწყება მუშაობს. ტერიტორიის შესწავლისა და შეფასების პროცესში უცხოელებიც არიან ჩართულნი, მაგრამ შედეგი ჯერ არ ჩანს. ზოგიერთ ადგილას, ბზის კორომი, რომელიც ფერდობს იცავდა, გახმობის შემდეგ ვეღარც ნიადაგს აკავებს. ფერდობზე ჩამოშლილია ნიადაგი, ქვები, რაც უკვე სხვა პროცესებს იწვევს. საჭიროა მეტი ქმედითი ნაბიჯის გადადგმა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენს ქვეყანაში ამ მცენარის არსებობა ეჭვს ბადებს. პატარა კორომები კი, რომელიც ჯერ კიდევ შემორჩენილია დროულ დაცვას საჭიროებენ.“

საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო მოსახლეობას მიმართავს, ბზის მოჭრისგან თავი შეიკავონ.

თეონა ნოზაძე

სტატიაში გამოქვეყნებული ფოტომასალა ეკუთვნის გიორგი დვალაშვილს