ქართულ ფერწერაში რეალისტური მიმართულების ფუძემდებლის გიგო გაბაშვილის (1862-1936წწ.) შემოქმედებითი მემკვიდრეობა ორი ათასზე მეტ ტილოს ითვლის. გაბაშვილი მუშაობდა ზეთის საღებავებით, აკვარელით, აქვს კალმით ნახატებიც. ხელოვნების უსაზღვრო სიყვარულისა და იშვიათი შრომისმოყვარეობის მეოხებით მხატვარი შეუპოვრად სძლევდა ყოველგვარ დაბრკოლებას, სიძნელეს და ღირსეულად ასრულებდა თავის პატრიოტულ, მოქალაქეობრივ მოვალეობას სამშობლოს წინაშე. მან ერთ-ერთმა პირველმა დაამკვიდრა საბოლოოდ ევროპული მხატვრობის ფორმები ჩვენში, იდეურ-თემატიკურად გააფართოვა და რეალურ ცხოვრებას დაუკავშირა ქართული მხატვრობა.

მომავალმა ფერმწერმა 1880 წელს დაასრულა რეალური სასწავლებელი. ექვსი წლის შემდეგ კი შეძლო პეტერბურგს გამგზავრება და სამხატვრო აკადემიაში შესვლა. გ.გაბაშვილი აქ გატაცებით მეცადინეობდა სახელგანთქმულ ბატალისტის ვილევალდეს კლასში. სამშობლოში დაბრუნებისთანავე, 1891 წელს თბილისში მისი პირველი პერსონალური გამოფენა მოეწყო, სადაც წარმოდგენილი გახლდათ სურათები საქართველოს ცხოვრების თემებზე.

მხატვარი ღრმად ჩაწვდა მშობლიური ხალხის გულის სიღრმეს. მას იზიდავდა ქართველი ხალხის წარსული, სამშობლოსადმი თავდადებული სიყვარული, ჩვენი დედაქალაქის თავგადასავალი, მოსახლეობის ცხოვრება, ძველი თბილისი, მისი ფერები, რაც შესანიშნავად აღიბეჭდა გიგო გაბაშვილის შემოქმედებაში.

1891-93წწ.-ში მან შექმნა შესანიშნავი ტილოები: “წვიმის შემდეგ”, “მოლა”, “სამი მოქალაქე” და სხვა.

1894 წელს გიგო გაბაშვილი გაემგზავრა შუა აზიაში და რამდენიმე თვის შემდეგ იქიდან ჩამოიტანა დაწერილი ეტიუდები, კალმით ჩანახატები, აკვარელები და სხვა. მხატვარმა შემდგომში ეს ეტიუდები გამოიყენა დიდი ტილოების დასაწერად ძველი სამარყანდის ცხოვრების თემებზე. მთელ მსოფლიოში ცნობილ ტილოებს შორის ყველაზე პოპულარულია “ბაზარი სამარყანდში”, რომელიც რამდენიმე ვარიანტადაა დაწერილი.

“ბაზარი სამარყანდში”, 1894 – 2006 წლის აპრილში გაიყიდა ნიუ-იორკის ქრისტის აუქციონზე 1 მილიონ 136 ათას დოლარად, არც მყიდველი და არც გამყიდველი ცნობილი არ არის.

მხატვარი ოსტატობის ასამაღლებლად (1894წ.) მიუნხენის სამხატვრო აკადემიაში შევიდა, სადაც შეხვდა სახელგანთქმულ ბატალისტს ფ.რუბოს, რომელთანაც ის თანაშემწედ მუშაობდა თბილისში (1884-85წწ.-ში). რუბოს წინაშე მხატვარი უკვე ჩამოყალიბებული მსოფლმხედველობით და გარკვეული მხატვრულ-ესთეტიკური მრწამსით წარმსდგარიყო.

1898 მხატვარი მოგზაურობს იტალიასა და საბერძნეთში, სადაც ეცნობა მსოფლიო ხელოვნების უმშვენიერეს ნაწარმოებებს. იმავე წლის შემოდგომაზე გაბაშვილი დაბრუნდა სამშობლოში და კიდევ უფრო განიმსჭვალა თავისი ქვეყნის, ხალხის სიყვარულით. ამ პერიოდში მან შექმნა უამრავი მხატვრული ტილო ქართველი ხალხის ცხოვრების, ყოფისა და შრომის თემებზე. მათგან აღსანიშნავია: “ხევსურთა ღრეობა”, “ხევსურები დაზვერვაზე”, “მთვრალი ხევსურები”, “ხატობა” და ა.შ.

ამავე პერიოდში მან შეასრულა მშვენიერ ნაწარმოებთა სერია პორტრეტული ფერწერის დარგში. გამორჩეულია უცნობი თავადის, მოლას, გუდალის როლში მომღერალ ფილიმონ ქორიძის (რუბინშტეინის ოპერა “დემონი”), ნიკო ნიკოლაძის პორტრეტები. პორტრეტული ხელოვნების შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს 1910 წელს დაწერილი ჯგუფური პორტრეტი, რომელიც სამ გენერალს ი. ამილახვარს, ზ.ჭავჭავაძეს და მ. ამილახვარს გამოსახავს.

თბილისში ახლად დაარსებულ სამხატვრო აკადემიაში გიგო გაბაშვილი პროფესორად მიიწვიეს, სადაც პედაგოგიურ საქმიანობას სიცოცხლის უკანასკნელ დღეებამდე ეწეოდა. მკაცრ, მომთხოვნ პედაგოგს საოცრად უყვარდა თავისი მოსწავლეები, უზიარებდა მათ თავის ღრმა ცოდნასა და დიდ გამოცდილებას.

მხატვარი 1936 წლის 23 ოქტომებრს ბათუმში შემოქმედებით მივლინებაში ყოფნისას გარდაიცვალა. დასაფლავებულია თბილისში, ვაკის სასაფლაოზე. მხატვრის მაგიდის უჯრაში იპოვეს სიკვდილის წინადღით მისი ხელით დაწერილი პატარა ანდერძი: “უსაზღვრო სიყვარულით და ერთგულებით ვუძღვნი ჩემს ხალხს ჩემს მრავალწლის ნამოღვაწარს.”

გიგო გაბაშვილის უმდიდრესმა მემკვიდრეობამ უდიდესი როლი შეასრულა ქართულ სახვით ხელოვნებაში.

მოამზადა თეონა ნოზაძემ